Ο Νίκος
Ξυλούρης γεννήθηκε, στις 7 Ιουλίου του 1936 στα Ανώγεια της Κρήτης. Είναι 5
χρονών όταν οι κατακτητές Γερμανοί καίνε το χωριό του και μεταφέρουν τους και
μεταφέρουν τους κατοίκους του, πρόσφυγες στο Μυλοπόταμο… Επιστρέφουν στ’Ανώγεια
μετά την απελευθέρωση. Από πολύ μικρός δείχνει την κλίση του στο τραγούδι και
τη λύρα. Στα δώδεκα, ο πατέρας του, του αγοράζει την πρώτη λύρα, για να
εξελιχθεί πολύ γρήγορα σ’έναν από τους πλέον περιζήτητους οργανοπαίχτες και
τραγουδιστές της περιοχής του σε γάμους, βαφτίσια και λοιπές κοινωνικές
εκδηλώσεις.
Σε ηλικία 17
χρονών κατεβαίνει για πρώτη φορά να δουλέψει στο Ηράκλειο, στο κέντρο “Κάστρο”.
Οπως λέει αργότερα σε αφηγήσεις του, εκεί τα πράγματα αρχικά είναι πολύ δύσκολα:
“…Εις τα ορεινά χωριά της Κρήτης δεν ημπορούσε να
εισχωρήσει αυτό που εισχώρησε στις πόλεις… Εκεί χόρευαν ταγκά, βάλσα, ρούμπες,
σάμπες και είμαστε υποχρεωμένοι να τα μάθουμε αυτά τα τραγούδια, να τα παίζουμε
στα πανηγύρια και στους γάμους, για να μπορούμε να ζήσουμε και μεις, να
βγάλουμε τα έξοδά μας και να τους κάνουμε σιγά-σιγά ν’αλλάξουνε και
ν’αγαπήσουνε την Κρητική μουσική…”
Το 1960 γεννιέται
το πρώτο τους παιδί, ο Γιώργος και 6 χρόνια μετά το δεύτερο, η Ρηνιώ. Την
επιτυχία του πρώτου εκείνου τραγουδιού ακολουθούν αρκετές ακόμα ηχογραφήσεις σε
μικρά δισκάκια. Ακριβώς το 1966, βγαίνοντας για πρώτη φορά από την Ελλάδα,
συμμετέχει σ’ένα φολκλορικό φεστιβάλ στο Σαν Ρέμο και παίρνει το πρώτο βραβείο.
Το 1967 ανοίγει
στο Ηράκλειο, το πρώτο Κρητικό κέντρο, τον “Ερωτόκριτο”. Τα πράγματα έχουν
γίνει αισθητά καλύτερα γι’αυτόν. Τον Φεβρουάριου του 1969 ηχογραφεί την
“Ανυφαντού”, ένα τραγούδι που κυριολεκτικά “σπάει τα ταμεία” μέσα στην
παραδοσιακή δισκογραφία της εποχής. Τον Απρίλη εκείνης της εποχής έρχεται στην
Αθήνα, στο κέντρο “Κονάκι” και τον Σεπτέμβριο εγκαθίσταται μόνιμα στην
πρωτεύουσα.
Ο σκηνοθέτης
Ερρίκος Θαλασσινός, με τον οποίο γνωρίζονται στο “Κονάκι”, μιλά γι’αυτόν στον
συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο. Ηδη όμως από το 1965, οι δυνατότητες αλλά και ο
χαρακτήρας του έχουν προκαλέσει το ενδιαφέρον του διευθυντή -τότε- της
δισκογραφικής εταιρίας COLUMBIA, του Τάκη Λαμπρόπουλου. Μετά την επιτυχία της
“Ανυφαντούς”, το καλοκαίρι του 1970, ο Λαμπρόπουλος κατεβαίνει μαζί του
στ’Ανώγεια, γίνονται κουμπάροι και ξεκινούν μια συνεργασία σε νέα πλαίσια.
Πέρα από τα
παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης, η φωνή του Νίκου Ξυλούρη θα περάσει στη
σύγχρονη “έντεχνη” δημιουργία επώνυμων συνθετών. Μέσα σ’αυτές τις επιλογές,
μέλλεται η γνήσια Κρητική έκφραση και το παραδοσιακό τραγούδι της Κρήτης
ν’αποκτήσουν μια πανελλήνια εμβέλεια, μια δυναμική που ποτέ δεν είχαν στο
παρελθόν, όσοι μεγάλοι και αν ήταν οι καλλιτέχνες, τραγουδιστές και
οργανοπαίχτες που την υπηρέτησαν.
Με το Γιάννη
Μαρκόπουλο συνεργάζονται για πρώτη φορά στο “Χρονικό”, μια ενότητα τραγουδιών
που θέτει σε νέα βάση τη σχέση της παράδοσης με το παρόν. Εξι μήνες μετά
κυκλοφορεί ο δίσκος αναφορά στα “Ριζίτικα” της Κρήτης. Τον Μαϊο του 1971
ξεκινούν κοινές εμφανίσεις στη μπουάτ “Λήδρα” στην Πλάκα. Μέσα στην καρδιά της
δικτατορίας, η φωνή του Ξυλούρη, είτε λέει τα τραγούδια του Μαρκόπουλου, είτε
παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης, γίνεται σημαία αντίστασης. “Πότε θα κάνει
ξαστεριά”, “Αγρίμια κι αγριμάκια μου” …
Ακολουθούν δύο
ακόμα κύκλοι τραγουδιών του Γιάννη Μαρκόπουλου, η “Ιθαγένεια” και ο “Στρατής ο
θαλασσινός” αλλά και συνεργασίες με τον Σταύρο Ξαρχάκο (“Διόνυσε καλοκαίρι
μας”, “Συλλογή”), τον Χριστόδουλο Χάλαρη (“Τροπικός της Παρθένου”, “Ακολουθία”)
και τον Χρήστο Λεοντή (“Καπνισμένο μου τσουκάλι”).
Το καλοκαίρι του
1973 κρατά τον καθοριστικό ρόλο του τραγουδιστή σε μια παράσταση που ανεβάζουν
η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος, στον θέατρο “Αθήναιον” με αντικείμενο την
ιστορική διαδρομή της Ελλάδας στα νεότερα χρόνια. Είναι “Το μεγάλο μας τσίρκο”.
Μέσα από τις αναφορές και τα τραγούδια του βρίσκει τρόπο έκφρασης το τεταμένο
πολιτικό κλίμα που οδηγεί στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Είναι από τις
ελάχιστες επίσημες παρουσίες στο χώρο που βλέπουν το φως της δημοσιότητας από
τις εφημερίδες εκείνων των ημερών
“Ο Νίκος Ξυλούρης
ήταν χθες στο Πολυτεχνείο” ενημερώνουν, μετατρέποντας τον ήδη φορτισμένο
πολιτικά τραγουδιστή, σε “κόκκινο πανί” της μεταλλαγμένης δικτατορικής
κυβέρνησης που ακολουθεί.
Από τη “Λήδρα”,
στην “Αρχόντισσα”, μετά στην “Αποσπερίδα”… Ξανά στη “Λήδρα”, μετά στο “Κύτταρο”
και στο “Θεμέλιο”… Είναι οι έξι σταθμοί του στις μπουάτ μέχρι το 1979. Τα
μεταπολιτευτικά χρόνια τραγουδά κάποια ακόμα τραγούδια του Χρήστου Λεοντή, του
Σταύρου Ξαρχάκου και του Γιάννη Μαρκόπουλου…
Παράλληλα
ηχογραφεί τα “Αντιπολεμικά” τραγούδια του Λίνου Κόκοτου και του Δημήτρη
Χριστοδούλου και κάποια μελοποιημένα από τον Ηλία Ανδριόπουλο ποιήματα του
Γιώργου Σεφέρη. Επανέρχεται όμως και στα παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης, ενώ
λέει και κάποια λαϊκά τραγούδια του Στέλιου Βαμβακάρη. Με τον “Αργαλειό”, το
“Φιλεντέμ”, τον “Πραματευτή” αλλά και το “Μεσοπέλαγα αρμενίζω” ακούγεται ξανά
έντονα η φωνή του. Τώρα λέει και πάλι “τραγούδια ζωής”.
Είναι όμως η
τελευταία φορά που ακούγεται… Υστερα από ταλαιπωρία ενός χρόνου με την υγεία
του, φεύγει για πάντα στις 8 Φεβρουαρίου του 1980. Η φυσική του απουσία έρχεται
να κλείσει μια ολόκληρη εποχή, να σφραγίσει μια συγκεκριμένη αντίληψη περί
Ελληνικού τραγουδιού. Η ρωμαλέα έκφραση, η άμεση σύνδεση με τα κοινωνικά και
πολιτικά δεδομένα αλλά και ο άρρηκτος δεσμός με την ντόπια τραγουδιστική
παράδοση, ίσως είναι “πολυτέλεια” για το νέο αιώνα…
“…ο Νίκος Ξυλούρης, όσο κι αν φαίνεται αστείο,
έβγαλε για πρώτη φορά δίσκο με …πολιτικό μέσο. Οι εταιρίες εκείνη την εποχή
ήταν δύο. Στη μία ήταν ο ένας σπουδαίος λυράρης και στην άλλη ο άλλος. Αφού
έκανε πολλές προσπάθειες χωρίς αποτέλεσμα, χρειάστηκε να επέμβει πολιτικός
παράγοντας και να εγγυηθεί ότι “αν δεν πουλήσει ο δίσκος του, θα τα πληρώσω
εγώ”.
Στις 21 Νοεμβρίου
1958 ηχογραφήθηκαν η “Κρητικοπούλα” και το “Δεν κλαίνε οι δυνατές καρδιές” σε
δίσκο 78 στροφών. Ο δίσκος είχε μεγάλη επιτυχία και από τότε άρχισε και η
άνοδος του Νίκου Ξυλούρη σε μια εποχή που τα Κρητικά δεν τα έπαιρναν και πολύ
στα σοβαρά. Εκείνη την εποχή οι λυράρηδες ήταν μόνο για τα πανηγύρια, τα
γλέντια και τους γάμους στα χωριά. Επαιξε ο ένας στο ένα καφενείο και ο άλλος
στο απέναντι. Είχανε κάτι μικρά μεγάφωνα και τα έβαζε ο ένας καφετζής απέναντι
από τον άλλο για να δουν ποιός θα επικρατήσει.
Την εποχή εκείνη
υπήρχαν δύο ομάδες. Οι “Μουντακικοί” και οι “Σκορδαλικοί” και ο Νίκος Ξυλούρης
ήταν ανάμεσα, έχοντας το πλεονέκτημα ότι με τη φωνή που είχε μπορούσε να πει
και άλλα πράγματα, εκτός από τα Κρητικά, όπως βαλς, “Ασπρες κορδέλες τα
κορίτσια φοράνε”, “Του Μπελαμή το ουζερί” και “Νάτανε το ’21″.
Σχεδόν δύο χρόνια
μετά τον πρώτο εκείνο δίσκο των 78 στροφών ηχογράφησε στη “Fidelity” μια σειρά
από τραγούδια σε δίσκους 45 στροφών πλέον. Στη συνέχεια ήρθαν οι ηχογραφήσεις
στη “Music Box” εκ των οποίων μερικά από αυτά ηχογραφήθηκαν την περίοδο
Φεβρουάριος ’64 με Ιούλιος ’64 που ο Νίκος Ξυλούρης βρισκόταν στην Αθήνα (μέχρι
τότε έμενε στο Ηράκλειο) με άρρωστο το παιδί του και ηχογραφούσε για να πάρει
κάποια χρήματα, που τα είχε ανάγκη, με 90 λεπτά το κομμάτι!
Από το 1964 εως
το το 1967 ηχογραφεί στη “Music Box”, ενώ σιγά-σιγά τα πράγματα στην Κρήτη
άρχισαν να γίνονται καλύτερα. Υπήρχε μήνας που μπορεί να ήταν δύο τα πανηγύρια
αλλά τύχαινε κι ένας γάμος, ένα πανηγύρι, ένα γλέντι. Το 1967 άνοιξε και το
πρώτο Κρητικό κέντρο στο Ηράκλειο, ο “Ερωτόκριτος”. Το ’68 με ’69 δούλεψε στα “Ζαμάνια”
και παράλληλα τα καλοκαίρια στην “Οαση” που είχε 2000 καθίσματα και ο κόσμος
καθότανε μέχρι στα καφάσια της μπύρας, για ν’ακούσει το Νίκο Ξυλούρη.
Στη συνέχεια ήρθε
στην Αθήνα, στη “Λήδρα” με μεροκάματο 800 δρχ. Πληρώνουν – λέει- λιγότερο τους
καλλιτέχνες γιατί θέλουν να κάνουν “κίνημα” για να επιβάλλουν αυτή τη μουσική.
Το κίνημα-κίνημα, αλλά ο ιδιοκτήτης και ο συνέταιρος παίρνανε κανονικά λεφτά από
τον κόσμο.. 96 δρχ. κάνει το ποτό εκεί, 96 και στις άλλες μπουάτ.. Ο Νίκος
Ξυλούρης με τη φωνή του, με τα τραγούδια του και με τον κόσμο που έρχεται
γι’αυτόν, πληρώνεται με 8 ποτά! Εκείνη την εποχή σταμάτησε να δουλεύει στα
Κρητικά. “Δεν ήτανε σωστό” λέει. “Τώρα πιέζομαι, αλλά αύριο…”. Πίστευε σ’ένα
καλύτερο αύριο. Δεν έβαζε κακό στο νου του, ούτε ήθελε να λέει για κανέναν…”
Aποσπάσματα από
συζήτηση της κας ΟΥΡΑΝΙΑΣ ΞΥΛΟΥΡΗ (σύζυγος του Νίκου) με τον Γιώργο Τσάμπρα
από το cd Νίκος
Ξυλούρης, Τα χρόνια στην Κρήτη
(http://blog.mantinades.gr/)
---
Είπαν γι’ αυτόν
Γιάννης Κεφαλογιάννης, τότε υφυπουργός Εσωτερικών
"Είμαστε
μαζί από παιδιά, στην ίδια γειτονιά, στο ίδιο σχολειό. Μαζί κάναμε τα πρώτα
βήματα στα σοκάκια του Κάστρου. Σαν γίναμε παλικάρια εκείνος ήταν ο αρχηγός
στις νυχτερινές μας καντάδες κάτω από τα κλειστά παράθυρα των κοριτσιών. Ήμουν
δίπλα του στα πρώτα βήματα της καριέρας του. Στις πρώτες του δειλές εμφανίσεις
στα κέντρα της Αθήνας και έπειτα στις μπουάτ της Πλάκας. Θυμάμαι ακόμα το πρώτο
του δοκιμαστικό συμβόλαιο για 40 μέρες στην "Λήδρα" και την επιτυχία
του στην άγνωστη μέχρι εκείνη την ώρα γι’ αυτόν δουλειά. Θυμάμαι τη συναυλία
στο "Σπόρτιγκ" που έδωσε ο σύλλογος Κρητών το Μάιο του ’72 και τον
Νίκο να τραγουδά την Ξαστεριά και να δακρύζει . Δεν είχε εχθρούς, είχε μόνο
φίλους. Δεν θύμωνε ποτέ, γελούσε πάντα . Το τελευταίο μας γλέντι έγινε το
καλοκαίρι του ’78, σε ένα γάμο στ’ Ανώγεια. Εκεί έπαιξε την τελευταία του
"κοντυλιά" και εγώ χόρεψα".
Μίκης Θεοδωράκης, μουσικοσυνθέτης
"Ο θάνατος
του ήταν μεγάλη απώλεια για την ελληνική μουσική και την Κρήτη".
Γιώργος Χατζηνάσιος, συνθέτης
"Για μένα
ήταν η πιο αντιπροσωπευτική ελληνική φωνή. Η φωνή του χαρακτήριζε τη φυλή μας.
Ήταν από τους πιο καλούς ανθρώπους στο επάγγελμα. Πιστεύω ότι θ’ αφήσει δυσαναπλήρωτο
κενό και ότι θα περάσουν πολλές γενιές για να ξαναβγεί μια τέτοια φωνή".
Μίμης Πλέσσας, συνθέτης
"Για μένα
άνοιγε το στόμα του και τραγουδούσε η Ελλάδα. Ο χαμός του δεν είναι χαμός του
τροβαδούρου, αλλά ενός συμβόλου".
Γιώργος Θεοδοσιάδης, συνθέτης
" Ήταν η
προσωποποίηση της αγνής έκφρασης στο τραγούδι. Η φωνή του ήταν ένα τραγούδι
ακόμα κι όταν μιλούσε. Υπήρξε λεβέντης. Κρητικός και στην τέχνη του και στην
καρδία και στο ήθος".
Λινος Κοκοτος, συνθέτης
"Μέχρι τον
τελευταίο χρόνο δουλεύαμε μαζί. Οι σχέσεις μας δεν ήταν εκείνες οι τυπικές των
συνεργατών. Ο Νίκος ήθελε ν’ ανοίγει το σπίτι του και την αγκαλιά του σε φίλους
και συνεργάτες σα γνήσιος Κρητικός. Ήταν πάνω απ’ όλα άνθρωπος, το σπιτικό του
δεν θύμιζε ποτέ "σπίτι φιρμάδικο" , κάτι πολύ συνηθισμένο στις μέρες
μας. Δεν είδε ποτέ τον εαυτό του σα βεντέτα, τον ενδιέφερε μόνο η σωστή
δουλειά. Ο Νίκος Ξυλούρης δεν είχε μόνο μια σπουδαία φωνή, αλλά κι ένα μοναδικό
ένστικτο για να δίνει την σωστότερη ερμηνεία. Πάντα έλεγε : "Πρέπει να
κάνουμε ότι μπορούμε για να μη χαθεί το ελληνικό τραγούδι". Χάνοντας τον
Νίκο Ξυλούρη, χάσαμε τον πιο σημαντικό πρεσβευτή του ελληνικού
τραγουδιού".
Γιάννης Πάριος, τραγουδιστής
"Χάθηκε ένας
πολύ μεγάλος τραγουδιστής κι ένας καταπληκτικός άνθρωπος. Ήταν λεβέντης σε όλα του
ο Νίκος, ο φιλαράκος με την πιο γλυκιά καρδιά του κόσμου".
Τόλης Βοσκόπουλος, τραγουδιστής
"Δεν τον
γνώριζα προσωπικά, όμως έχω ακούσει ωραία λόγια γι’ αυτόν. Πάντως είναι ένας
συνάδελφος που αφήνει κενό πίσω του".
Δήμητρα Γαλάνη, τραγουδίστρια
"Δεν υπήρξα
φίλη του Νίκου αλλά είχαμε συνεργαστεί αρκετές φορές. Είναι κάπως δύσκολο να
μιλήσω με δυο λόγια για τον καλλιτέχνη και κυρίως για τον άνθρωπο Ξυλούρη. Ήταν
ευθύς, γνήσιος , με λίγα λόγια αυτό που λέμε "λεβέντης". Εκείνο που
θα θυμάμαι πάντα από τον Νίκο είναι το μόνιμο χαμόγελο στα καλογραμμένα χείλη
του και την έξυπνη ματιά του. Δεν νομίζω ότι το ελληνικό τραγούδι θα
ξαναγεννήσει έναν Ξυλούρη".
Τάνια Τσανακλίδου, τραγουδίστρια
"Ο θάνατος
του μ’ έχει συγκλονίσει. Φίλος καλός κι ακόμα πιο καλός συνεργάτης ήταν ο Νίκος
Ξυλούρης. Η εντελώς ιδιότυπη φωνή του άφησε τη σφραγίδα της στο ελληνικό
τραγούδι. Σ’ όλες τις συνεργασίες που είχαμε, είτε στην Αθήνα είτε σε
περιοδείες, ο Νίκος ήταν κάτι περισσότερο από καλός συνάδελφος, ήταν ένας
λεβέντης. Θα τον έχω για πάντα στ’ αυτιά μου και στη καρδιά μου".
Τζένη Καρέζη, ηθοποιός
"Ήταν από τα
ωραιότερα και τα πιο αγνά πλάσματα που έχω συναντήσει . Όσο καθάρια και όσο
συγκλονιστική ήταν η φωνή του, άλλο τόσο ήταν και στη ζωή του γνήσιος και
καθάριος. Ήταν σαν αρχάγγελος. Κι ίσως γι’ αυτό πέθανε τόσο νέος. Κι εγώ κι ο
Κώστας θυμόμαστε πάντα την συνεργασία μας και τώρα θα τη θυμόμαστε με
περισσότερη συγκίνηση".
Κώστας Καζάκος, ηθοποιός
"Ο θάνατος
του Νίκου δεν μας βρήκε απροετοίμαστους, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι ο πόνος μας
είναι μικρότερος. Όσοι το γνωρίσανε και περισσότερο όσοι δουλέψανε μαζί του
ξέρουνε ότι σαν καλλιτέχνης και σαν άνθρωπος είναι αναντικατάστατος".
Αλίκη Βουγιουκλάκη, ηθοποιός
"Χάθηκε το
παλικάρι με τη φωνή, το ήθος και τη λεβεντιά. Κάτι τέτοιες στιγμές αναλογίζομαι
πόσο άδικος είναι ο Θεός".
Μάνος Κατράκης, ηθοποιός
"Όταν μιλάει
κανείς για τον Ξυλούρη δεν μπορεί να μη θυμηθεί το χαμόγελο και τη μεγάλη του
καρδιά. Είχε μια απλή λεβεντιά που δύσκολα πια συναντάς. Δίκαια οι Κρητικοί
ένιωθαν περήφανοι γι’ αυτόν".
Αλέξης Μινωτής, ηθοποιός
"Τον θαύμαζα
γιατί ήταν ένας καλός κρητικός, ένας θαυμάσιος τραγουδιστής. Λυπάμαι βαθιά που
χάθηκε".
Λυκούργος
Καλέργης, ηθοποιός
"Ήταν ο
καλλιτέχνης που άφησε τη δική του σφραγίδα όχι μόνο σαν τραγουδιστής αλλά και
σαν άνθρωπος".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου