Νίκος Σκαλκώτας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο Νίκος Σκαλκώτας (Χαλκίδα 8 Μαρτίου 1904, Αθήνα 19 Σεπτεμβρίου 1949 ) ήταν συνθέτης του 20ού αιώνα. Ήταν μέλος της Δεύτερης Βιεννέζικης Σχολής και είχε επιρροές τόσο από την κλασική μουσική όσο και από την Ελληνική παραδοσιακή μουσική.

Βιογραφία

Γεννήθηκε σ’ ένα έντονα μουσικό περιβάλλον. O προπάππος του, Αλέξανδρος Σκαλκώτας ήταν γνωστός τραγουδιστής, βιολιστής και συνθέτης δημοτικής μουσικής. Ο πατέρας του, Αλέκος Σκαλκώτας, ήταν αυτοδίδακτος φλαουτίστας και ο πρώτος του δάσκαλος. Αργότερα ξεκίνησε τις σπουδές του με το θείο του Κώστα στη Χαλκίδα και συνέχισε στο Ωδείο Αθηνών όπου αποφοίτησε παίρνοντας το Πρώτο Χρυσό Βραβείο το 1920.

Το 1921, έφυγε για σπουδές στο Βερολίνο έχοντας εξασφαλίσει σειρά υποτροφιών. Από το 1921 ως το 1933 έζησε στο Βερολίνο, όπου αρχικά πήρε μαθήματα βιολιούαπό τον Willy Hess. Το 1923 αποφάσισε να εγκαταλείψει την καριέρα του ως βιολονίστας και έγινε συνθέτης. Σπούδασε σύνθεση με τους Paul Kahn, Paul Juon, Κουρτ Βάιλ, Philipp Jarnach και Άρνολντ Σένμπεργκ. Το 1933, όταν ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία, ο Σκαλκώτας γύρισε στη Ελλάδα, όπου ζούσε παίζοντας σε διάφορες ορχήστρες. Ένας άλλος λόγος για τον οποίο μπορεί ο Σκαλκώτας να γύρισε στην Ελλάδα εκείνη την εποχή, είναι ότι η υποτροφία που χρηματοδοτούσε τις σπουδές του έληξε. Στην Αθήνα αναζήτησε άλλους τρόπους χρηματοδότησης, που θα μπορούσε να ήταν κάποια άλλη υποτροφία ή εργασία. Πάντως γρήγορα απογοητεύτηκε από την κατάσταση στη μουσική πραγματικότητα της Αθήνας της εποχής καθώς το κοινό, μη συνηθισμένο στις νέες μουσικές τεχνοτροπίες στις οποίες διδάχτηκε ο Σκαλκώτας, αποδοκίμασε πολλά από τα έργα του.

Τα πρώιμα έργα του Σκαλκώτα, τα περισσότερα από τα οποία έγραψε στο Βερολίνο και μερικά από αυτά στην Αθήνα, είναι χαμένα. Τα πρωιμότερα από τα έργα του που είναι διαθέσιμα σε μας σήμερα χρονολογούνται από το 1922-24 και είναι συνθέσεις για πιάνο καθώς και η ενορχήστρωση του έργου Κρητική Γιορτή του Δημήτρη Μητρόπουλου. Ανάμεσα στα τελευταία έργα που γράφτηκαν στο Βερολίνο είναι η σονάτα για σόλο βιολί, αρκετά έργα για πιάνο, μουσική δωματίου και μερικά συμφωνικά έργα. Κατά την περίοδο 1931-34 ο Σκαλκώτας δεν συνέθεσε τίποτα. Άρχισε να γράφει ξανά στην Αθήνα μέχρι το θάνατό του. Το έργο του περιλαμβάνει συμφωνικά έργα (Ελληνικοί χοροί, η συμφωνική εισαγωγή Η Επιστροφή του Οδυσσέα, το παραμυθόδραμα Η Κόρη και ο Θάνατος, η Κλασική Συμφωνία για πνευστά, μια Συμφωνιέτα και αρκετά κοντσέρτα), έργα μουσικής δωματίου, καθώς και φωνητικά έργα.

Ο Σκαλκώτας πέθανε απρόσμενα το 1949 στην Αθήνα, από μία κήλη που είχε παραμελήσει, οδηγήθηκε σε περισφιγμένη με μοιραία κατάληξη, αφήνοντας μερικά συμφωνικά έργα με ημιτελή ενορχήστρωση. Τα περισσότερα έργα του πρωτοπαρουσιάστηκαν μετά το θάνατό του. Εκτός από το καθαρά μουσικό του έργο, ο Σκαλκώτας συνέταξε ένα σημαντικό θεωρητικό έργο, αποτελούμενο από αρκετά μουσικά άρθρα, μια πραγματεία ενορχήστρωσης, μουσικές αναλύσεις κλπ. Ο Σκαλκώτας γρήγορα διαμόρφωσε το προσωπικό του στυλ μουσικής γραφής έτσι ώστε κάθε επιρροή από τους δασκάλους του σύντομα αφομοιώθηκε δημιουργικά σε ένα τρόπο σύνθεσης που είναι απολύτως προσωπικός και αναγνωρίσιμος. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες είναι οι προσπάθειες Ελλήνων και ξένων πανεπιστημιακών ερευνητών να αναλύσουν τη μουσική του γλώσσα. Επίσης, η δισκογραφική εταιρεία Bis έχει αναλάβει την ηχογράφηση όλων των έργων του.

Η μουσική του

Σύμφωνα με τον συνθέτη και μεγάλο μελετητή του έργου του Νίκου Σκαλκώτα, Γιάννη Α. Παπαϊωάννου, το μουσικό έργο και η ανάπτυξη του ύφους του Σκαλκώτα χωρίζονται σε τρείς περιόδους:

1η Περίοδος (1927-1938)

Περιλαμβάνει και την εποχή που ο Σκαλκώτας βρισκόταν στη Γερμανία. Εκείνη τη περίοδο, κυριαρχεί στα έργα του αυστηρός δωδεκαφθογγισμός. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις, όπως οι "36 Ελληνικοί Χοροί" που δημιουργήθηκαν εκείνη την περίοδο.
Χαρακτηριστικά έργα της 1ης Περίοδου:

Οκτέτο (1931)

Πιάνο Τρίο (1936)

Συμφωνική Σουίτα Νο.1 (1929)

Skalkottas piano trio 1/2

Skalkottas piano trio 2/2

2η Περίοδος (1938-1945)

Ο Σκαλκώτας δημιουργεί έργα μεγάλης διαρκείας και συλλογές συντομότερων έργων. Τα έργα εκείνης της εποχής είναι πιο επικά, με ηρωικώτερη διάθεση.
Χαρακτηριστικά έργα της 2ης Περιόδου:

Κονσέρτο για Πιάνο και δέκα Πνευστά Όργανα (1939)

Η Επιστροφή του Οδυσσέα (1942)

32 Κομμάτια για Πιάνο (1940)

Nikos Skalkottas: Ouverture per orchestra (Il ritorno di Ulisse) (ca. 1942)

Nikos Skalkottas: Largo Sinfonico (1944)

3η Περίοδος (1946-1949)

Η τελευταία περίοδος πριν πεθάνει.Δημιουργεί έργα με δραματικότερη και σκυθρωπή διάθεση. Εκείνη τη περίοδο, εμφανίζονται και έργα εξ' ολοκλήρου τονικά και αρμονικά.

Χαρακτηριστικά έργα της 3ης Περίοδου:

Η Θάλασσα (λαϊκό μπαλέτο) (1948-49)

Ελληνικός Χορός σε Ντο Ελάσσονα (1949)

Κονσερτίνο για Πιάνο (1948-49)

Nikos Skalkottas: Tema con Variazioni (1949)

Γενικά, σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του ο Σκαλκώτας παρέμεινε πιστός στα νεοκλασικά ιδανικά της "Νέας Αντικειμενικότητας" (Neue Sachlichkeit) και της "απόλυτης μουσικής" που διακηρύχθηκαν το1925. Όπως ο Σένμπεργκ, καλλιέργησε επίμονα κλασικές φόρμες, αλλά ο κατάλογος των έργων του χωρίζεται σε έργα ατονικά και δωδεκαφθογγικά, και σε τονικά έργα, ενώ και οι δύο κατηγορίες εκτείνονται χρονικά σε όλη τη συνθετική του καριέρα. Αυτή η φαινομενική ανομοιογένεια μπορεί να εντάθηκε από την αγάπη του για την ελληνική παραδοσιακή μουσική. Παρόλα αυτά, παρέμεινε σκεπτικιστής στις προσπάθειες των Ελλήνων συγχρόνων του να την ενσωματώσουν στο σύγχρονο συμφωνικό στυλ, και μόνο σε ένα μεγάλο έργο αντιπαρέθεσε και ανάμειξε το παραδοσιακό, το ατονικό και το δωδεκαφθογγικό στυλ: η προγραμματική μουσική στο παραμυθόδραμα του Χρήστου Ευελπίδη "Με του Μαγιού τα μάγια" ο Σκαλκώτας ήταν προφανώς απρόθυμος να αναπτύξει το είδος αυτό των δομικών και στυλιστικών τάσεων που θα είχε προδώσει τα ιδανικά του για ενοποίηση, τα οποία είχε κληρονομήσει από τον Σένμπεργκ. Έτσι μπορεί να ιδωθεί σαν ένας σύνδεσμος ανάμεσα στην Δεύτερη Σχολή της Βιέννης, τη σχολή του Μπουζόνι και τουΣτραβίνσκι. Ο Σκαλκώτας ήταν ικανός να συνδέει διαφορετικά και κατά κάποιο τρόπο αντιθετικά στοιχεία και να μη συμβιβάζεται, αλλά μάλλον να εμπλουτίζει τη δική του αυθεντικότητα, ποικιλία και δύναμη έκφρασης. Παρόλα αυτά η μουσική του είχε μόνο περιορισμένη επιρροή στις μεταπολεμικές τάσεις, ακόμα και στην Ελλάδα, πιθανόν εξ' αιτίας των χωρίς συμβιβασμούς απαιτήσεων του τόσο από τον ακροατή όσο και από τον εκτελεστή, και των φαινομενικά συντηρητικών δομικών και θεματικών του προτιμήσεων.

Σχετική βιβλιογραφία

Γιώργος Χατζηνίκος, Νίκος Σκαλκώτας: Μια ανανέωση στην προσέγγιση της μουσικής σκέψης και ερμηνείας, Αθήνα: Νεφέλη, 2006. ISBN 960-211-823-7

Γιώργος Ζερβός, Ο Νίκος Σκαλκώτας και η ευρωπαϊκή παράδοση των αρχών του 20ου αιώνα, Αθήνα: Παπαγρηγορίου-Νάκας, 2001. ISBN 960-7554-25-6

Χάρης Βρόντος, Για τον Νίκο Σκαλκώτα, Αθήνα: Νεφέλη, 1999. ISBN 960-211-438-X

Jaklitsch, Nina- Maria, «Μανώλης Καλομοίρης, Νίκος Σκαλκώτας, Χαρίλαος Περπέσσας-Ἕλληνες μουσουργοὶ τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα μεταξὺ τῆς ἑλληνικῆς παράδοσης καὶ τοῦ “δυτικοῦ” μοντερνισμοῦ», στό: Πρακτικὰ τοῦ Α' Εὐρωπαϊκοῦ Συνεδρίου Νεοελληνικῶν Σπουδῶν. [Τόμοι Α' καὶ Β'], Ὁ Ἑλληνικὸς Κόσμος ἀνάμεσα στὴν Ἀνατολὴ καὶ τὴ Δύση 1453-1981, Τόμος Β', Βερολίνο, 1999, σσ. 297-309

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

International Feinberg - Skalkottas Society

Διεθνης Δισκογραφικη Κυκλοφορια Με Εργα Του Νικου Σκαλκωτα - Άρθρο στα ΝΕΑ

Κονσέρτο για δύο βιολιά (σύνθεση:1944-το πρώτο έργο Νεοελληνικής κλασικής μουσικής που χρησιμοποιεί το ρεμπέτικο τραγούδι Θα πάω εκεί στη αραπιά του Βασίλη Τσιτσάνη